Alert zijn op fraude in de visketen

Met de grote veranderingen waar we nu voor staan is het handig om een ana­lyse te maken van alle ontwikkelingen die spelen in de vissector. Wageningen Economic Research heeft op 21 september het jaarlijkse overzicht Visserij in cijfers gepubliceerd. Daar komt bijvoorbeeld duidelijk naar voren dat door de sanering van (met name grote) kotters er minder Noordzeevis aan wal komt. Deze ontwikkeling dwingt visafslagen en industriële handels- en verwerkingsbedrijven om alternatieve grondstoffen te zoeken om vis te kunnen blijven verwerken en verhandelen. Zo wordt steeds meer gekweekte zalm uit Noorwegen, witvis zoals kabeljauw uit IJsland en gekweekte tropische garnalen uit Azië in grote volumes geïmporteerd om in Nederland verwerkt en verhandeld te worden.  

Lokaal versus internationaal

Andersom betekent dit dat bijvoorbeeld lokale en ambachtelijke visbedrijven, die niet afhankelijk zijn van grote volumes, flexibeler zijn met de inkoop van vis. Zij kunnen bijvoorbeeld altijd een assortiment aanbieden van zowel Noordzeevis als buitenlandse vis met een verse en creatieve uitstraling. De grote visverwerkers hebben afgelopen jaar toch winst kunnen boeken volgens Wageningen Economic Research, omdat zij meer buitenlandse vis zijn gaan verkopen. Doordat de industrie zich meer toelegt op volume kunnen zij minder Noordzeevis verhandelen. 

Noordzeevis wordt in Nederland schaarser en is daarom een (dure) exclusiviteit aan het worden. Een ontwikkeling waar flexibele lokale ondernemers zich goed mee zouden kunnen onderscheiden. Omdat er een hoger prijskaartje aan komt te hangen is een goed verhaal hierbij belangrijk. Dan kan men bijvoorbeeld gebruik maken van een mooi lokaal verhaal over de schipper, waar en hoe hij vist en bij welke afslag de vis wordt ingekocht. Een transparant en persoonlijk verhaal is op deze manier makkelijk verteld en daar heb je geen dure marketingbureaus voor nodig. De industrie maakt bijvoorbeeld goed gebruik van duurzaamheidskeurmerken om een mooi verhaal te kunnen vertellen. Kortom, er verandert veel maar er zijn ook (nieuwe) kansen voor productontwikkeling waarbij de geografische herkomst van vis een steeds belangrijkere rol gaat spelen. In hoeverre is dit fraudegevoelig?

Fraude volgens NVWA

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) verstaat onder fraude: “Het opzettelijk handelen in strijd met de door de overheid opgestelde wetten, regels of voorschriften waarbij (rechts)personen en/of de overheid worden bedrogen met het oogmerk om (economisch) voordeel te behalen.”

Het ontbreken van traceerbaarheid is volgens de NVWA een voedselveiligheidsrisico

Fraude komt binnen de visserijketen in verschillende vormen voor. In de periode 2017-2020 heeft de  Inlichtingen- en Opsporingsdienst (IOD) van de NVWA de volgende fraudegevallen gesignaleerd: illegale vangst en handel (‘zwart wegwerken’) van (ondermaatse of gequoteerde) zoutwatervis, schaal- of schelpdieren, illegale stroperij en handel in zoetwatervis, Illegale handel in ongeschikte of schadelijke partijen, zoals verontreinigde vis, administratief omkatten van vis, schaal- of schelpdieren zoals het aanpassen van de herkomst, soort, keurmerk of houdbaarheid, fysiek omkatten van vis, schaal- of schelp­dieren zoals het verbeteren van het uiterlijk, gewicht of het vermengen van partijen, illegale handel in levende (bedreigde) vissen en subsidiefraude.

Voedselfraude neemt toe

In 2020 werd een partij van 10.500 kilo garnalen vernietigd door het ontbreken van traceerbaarheid. (© Nederlands Visbureau)

De NVWA ziet dat voedselfraude is toegenomen. Dit komt met name door de maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de circulaire economie (‘afval bestaat niet’), de prijsdruk, de langere en complexere voedselketens, trends zoals reguliere en duurzame vis en clean labelling. Ook de hogere prijzen die het gevolg zijn van de schaarste aan Noordzeevis kunnen de kans op voedselfraude verhogen.

Handhaven op voedselfraude is met de nieuwe controleverordening 625/2017 wettelijk geregeld. Bedrijven zijn verplicht een risico-analyse te maken naar mogelijkheden van voedselfraude in de keten. Ook wel VACCP genoemd waarbij gebruik gemaakt wordt van de principes voor de borging van voedselveiligheid: HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points).

Fraude kan ontstaan als de feiten niet kloppen: inhoud en/of documentatie van het product komen dan niet overeen. De NVWA geeft hier als voorbeeld dat in 2020 een maatregel is opgelegd aan een handelaar om een partij van 10.500 kilo garnalen te vernietigen. De herkomst van de partij kon niet met de juiste documenten aangetoond worden. Het ontbreken van traceerbaarheid wordt op dat moment gezien als een voedselveiligheidsrisico.

Yvon Bemelman is management consultant bij CondorConsultancy en werkt sinds 1995 als zelfstandigwerkend professional op het gebied van kwaliteitszorg(en), de Warenwet en Europese wetgeving (food).

Yvon Bemelman is management consultant bij Condor-Consultancy. Ze werkt als zelfstandig werkend expert op het gebied van kwaliteitszorg(en), de Warenwet en Europese wetgeving.