Leiderschap

Onlangs sprak ik met een oud-directeur-eigenaar van een gerenommeerd en succesvol Nederlands bedrijf in de advocatuur. Momenteel is hij directeur-eigenaar van een bedrijf in het buitenland. Hij had een aantal artikelen van mij gelezen en had daarover een duidelijke opvatting: “Je artikelen en lezingen vind ik opvallend helder en daadkrachtig. Bijzonder verfrissend. Maar over jouw specifieke vakgebied kan ik minder goed oordelen.

Als manager was en ben ik nog steeds een ‘eenvoudige boerenlul’. En ik ben hiermee nog altijd redelijk succesvol. Ik heb nooit een coach gehad en volg geen trainingen op het gebied van management en leiderschap.Op dit gebied doe ik eigenlijk maar wat. Ik geef mensen veel, zo niet alle vrijheid. En zij doen wat ze moeten doen. Dit doen ze denk ik omdat ik de baas ben, maar meer nog om wie ik ben, daarvan ben ik overtuigd.”

Beroepshalve intrigeert mij vooral die laatste opmerking. Wat ligt ten grondslag aan het feit dat sommige leiders worden gevolgd? Waarom gaan mensen vrijwillig door het vuur voor die ene persoon? En zijn ze door een ander alleen vooruit te branden op basis van macht?

Een belangrijke verklaring hiervoor is de Evolutionaire Leiderschaps Theorie (ELT) van Mark van Vugt, professor in de Psychologie van de VU Amsterdam en die van Oxford. Om te kunnen overleven en om ons voort te planten hebben wij mensen – in circa 200.000 jaar evolutie – allerlei reactiepatronen ontwikkeld.

Ik noem dit maar even oer-survivalmechanismen. Deze zijn opgeslagen in ons brein. Hierdoor zijn wij in staat om volledig automatisch te reageren op situaties en omstandigheden waarin wij ons bevinden. Bekende (overlevings)reacties op gevaar of bedreiging zijn vechten, vluchten of bevriezen. Denk eens aan een situatie waarin u enorm bent geschrokken. Wat was uw reactie? Bent u gaan slaan, bent u hard weggerend en/of stond u als aan de grond genageld?

Onbewust en automatisch schatten wij situaties in en reageren hierop op een passende manier. Realiseert u hierbij nogmaals dat onze huidige reactiepatronen zich in de loop van zo’n 200.000 jaar ontwikkeld hebben. En dat ze voorvloeien uit ons instinct om te overleven en om ons voort te planten.

Hiervan maken we ook gebruik als het gaat over leiderschap. Gedurende onze evolutie hebben we geleerd dat wij een grotere kans hebben te overleven in een groep. Bovendien – zo blijkt uit onderzoek – zijn groepen met leiders hierin succesvoller. Dit heeft ertoe geleid dat wij instinctmatig en volledig onbewust, razendsnel kunnen inschatten welk type leider wij in welke situatie willen volgen. Dit wordt leiderschapsinstinct genoemd. In tijdens van crisis volgen wij een ander type leider dan in tijden van betrekkelijke rust.

De onbewust inschatting van wie wij automatisch willen volgen bepalen we aan de hand van signalen die iemand (de leider) uitzendt. De vraag of het type leider voor ons toegevoegde waarde heeft, vormt daarbij een belangrijke overweging. Als hiervan geen sprake is, volgen wij de leider niet vrijwillig maar alleen onder dwang.

Tot slot zou ik u willen vragen eens na te denken over welke leraar van uw middelbare school een soort natuurlijk overwicht op u en uw klasgenoten had. En wie dit volledig ontbeerde. Kunt u heel concreet maken waarom dit zo was?